Niger: Videotechnieken brengen mentaliteitsverandering

Wanneer meisjes zichzelf emanciperen en sociale verandering brengen

In mei 2018 deed Ramatou een beroep op de expertise van de organisatie Visual Exchange om 12 jonge vrouwen uit Dosso de kans te geven om het effect van het Weyborey Ma Farhan-project in hun dorpen te evalueren. Dankzij participatieve videotechnieken maakten deze meisjes kennis met de camera en microfoon, interviewden ze elkaar en legden ze hun ideeën en hun noden uit. Daarna gingen ze er in de dorpen op uit om te ontdekken welke mentaliteitsveranderingen er nodig zijn. Een innovatieve benadering van emancipatie, die de sociale dialoog bevordert en de machtsverhoudingen tussen generaties en tussen geslachten in beweging zet.

De inzet is hoog, legt Ramatou uit:

Bij dit project hechten we enorm veel belang aan de dialoog tussen generaties. Dat mag misschien banaal lijken in bepaalde omstandigheden, maar hier in Niger zie je op het platteland zelden een meisje, of zelfs een volwassen vrouw, een religieuze chef aanspreken, zie je zelden een meisje de dorpschef aanspreken.

"Vandaag stellen de jongeren de vragen!"

"Het doel van de evaluatie via participatieve video in Dosso was om jonge ongeschoolde of laaggeschoolde vrouwen het middelpunt te maken van veranderingen die hen aangaan en die hun vaardigheden versterken. Twee weken lang konden ze hun stem laten horen en zaken als kindhuwelijken onderzoeken via verschillende activiteiten zoals het samen maken van een film. De film geeft het verloop weer van hun zorgen en hun hoop." - Federico Varrasso, antropoloog van Visual Exchange, uit.

"Video is een ludieke, toegankelijke activiteit voor iedereen, los van leeftijd of opleidingsniveau. Wanneer je het bewust inzet, wordt het een krachtige tool die aan het denken zet, die mensen inzichten geeft, meningen laat herzien en machtsverhoudingen verplaatst. De deelnemende vrouwen hebben heel wat fun gehad met de camera. Ze konden hun eigen verhaal en dat over hun leefomgeving kwijt op hun manier. In de loop van de workshop zie je hun zelfvertrouwen groeien, leren ze hun standpunten uiten en communiceren met volwassenen, ook die met aanzien, zoals imams en verloskundigen. Dit heeft het maatschappelijk debat geopend, voorbij bepaalde drempels."

Issaka, coördinator van het programma volgde de workshop van begin tot einde mee.

Die participatieve videotechniek, dat is pure magie! Voordien zouden die personen nooit op de vragen van de meisjes hebben geantwoord. Ze zouden te horen gekregen hebben dat kinderen geen zaken hebben met het huwelijk… Maar vandaag waren het de eerste betrokkenen, de jonge vrouwen zelf, die vragen stelden en de gerespecteerde volwassenen beantwoordden vragen die voordien strikt taboe waren!

Een dialoog tussen meisjes en de dorpsleiders is een feit

Djamila, 16 jaar, vertelt wat zij en haar 11 vrienden hebben beleefd: "We zijn langs de dorpen getrokken om vragen te stellen over kindhuwelijken. En we kregen antwoorden over de gevolgen ervan: imams, dorpsleiders, vroedvrouwen… en ook enkele jongens en meisjes. We leerden interviewen, filmen, stukken film opdelen en monteren. Eenmaal afgewerkt, zijn we de film in de dorpen gaan tonen om iedereen in te lichten over kindhuwelijken."

Issaka, is trots op de ontstane dynamiek:

Het feit dat kinderen, ook meisjes, praten over een onderwerp dat zo taboe is als het huwelijk, dat is delicaat. Maar de mensen hebben echt begrepen dat de tijd rijp is om erover te discussiëren. De drempel is overschreden, terwijl onze samenleving gewoon bleef functioneren.

Ramatou had vooraf wat twijfels, maar bevestigt nu: "De dialoog tussen jonge vrouwen en lokale leiders is er. Ze hebben sleutelfiguren ondervraagd, en niet alleen op lokaal, maar ook op nationaal niveau. Het was een stap die we moesten zetten. Geen obstakel, maar… we waren er wat bang voor. We ontdekten nu samen dat het mogelijk is, dankzij participatieve video."

“De traditionele gezagsdragers zijn nu toegankelijk geworden,” vertelt ze nog, “vandaag kunnen de meisjes dus naar de imam gaan om vragen te stellen. Deze religieuze leider is niet langer onbereikbaar. Ik mag naar hem toe gaan met vragen en hij zal me een antwoord geven. En exact daar draait het nu net om in ons werk.”

Participatieve video, een aanpak die werkt op elk continent

Het proces van participatieve video is niet nieuw en wordt voor heel verschillende doelen en situaties ingezet: "Participatieve video wordt overal in de wereld gebruikt in tal van contexten en met een gevarieerde waaier aan doelgroepen," legt Varrasso uit. "De techniek kan perfect werken bij ontwikkelingsprojecten, maar net zo goed als therapeutische activiteit, bijvoorbeeld voor mensen met een beperking. Ze werkt in stedelijke of landelijke omgeving, met kinderen of volwassenen, in het openbaar of net gevoelige situaties, met kwetsbare mensen of bedrijfsleiders,…"

De expert van Visual Exchange maakt wel een kanttekening: "de techniek moet altijd met de grootste zorg en ethiek toegepast worden om leefgemeenschappen niet uit evenwicht te brengen, maar nog meer om een dynamiek van verandering op gang te trekken die echt van binnenuit komt."

In deze context in Dosso, om het Weyborey Ma Farhan-project te evalueren, bleek participatieve video een hefboom voor de onafhankelijkheid van meisjes en voor sociale veranderingen:

Het proces kan erg krachtig zijn omdat het een nooit geziene mogelijkheid creëert voor deelnemers en de hele omgeving om hun noden en verwachtingen te uiten. Tegelijk brengen de videobeelden deze informatie soms voor het eerst tot bij de mensen die hoger op de sociale ladder staan en veranderingen kunnen doorvoeren" vertelt Federico Varrasso van Visual Exchange.

"In Dosso kon je duidelijk zien dat de meisjes, die plots vanuit een andere positie naar hun samenleving konden kijken, zichzelf ook heel anders konden zien en bereid waren om kindhuwelijken terug te dringen, ook voor hun zussen en andere meisjes. Het was geweldig om dat te zien."

"Taboes doorbreken en mensen sensibiliseren over de gevolgen van kindhuwelijken" het nieuwe doel van Djamila en haar vrienden

De deelnemers aan het evaluatieproject met participatieve video zijn veranderd en willen op hun beurt het leven van meisjes veranderen. Issaka is vastberaden om hen te steunen: "Vroeger wisten meisjes niet wat een kindhuwelijk betekende, de gevaren, de problemen, de moeilijkheden die je als piepjonge moeder kan ervaren. Nu zijn ze zich daar goed van bewust en hebben ze als doel om ook andere meisjes in te lichten."

Barakatou, 16 jaar, was één van de eerste meisjes die dankzij Plan International België en haar lokale partners een vakopleiding kreeg. Met vurige blik onder haar azuurblauwe sjaal, getuigt ze in het filmpje dat Djamila maakte:

Ik heb sinds drie jaar een klein winkeltje. Dat maakt een groot verschil voor mij. Ik heb een geit gekocht die al veel opbracht en dat nog altijd doet. Ik ben van niemand afhankelijk. Als ik een kledingstuk of iets anders wil, dan koop ik het voor mezelf. Ik hoef aan niemand iets te vragen en ik ben niet van plan dat ooit te doen.

Honderden jongeren als Barakatou ontsnapten aan een kindhuwelijk en een tienerzwangerschap sinds het project in 2015 van start ging in Dosso en Tillabéry. In dit straatarme Sahel-land waar 3 op 4 meisjes trouwt voor haar 18de en 1 meisje op 7 moeder wordt voor haar 19de, ging in 2017 het project Weyborey Ma Farhan (wanneer meisjes openbloeien) van start. Het is het nieuwe programma van Plan International België met de steun van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking en het heeft een ambitieus doel: de komende vijf jaar onderwijs, opleidingen en bescherming bieden aan 8.000 meisjes en jonge vrouwen.

Meer weten?

• Lees de resultaten van het Weyborey Ma Farhan-programma en van het project tegen kindhuwelijken in Niger in dit jaarrapport
• Ontdek de making-off van het participatieve videoproject 
• Meer info over participatieve videotechnieken op de site van Visual Exchange : www.visualexchange.eu